Arxmides neɣ Arcimides (s tagrikit taqburt : Ἀρχιμήδης, s talatint : Archimedes[1]), illul deg ahat 287 Uqbel Ɛisa deg Sičilya, yemmut deg 212/211 Uqbel Ɛisa deg Sičilya daɣen, d amusnak ed amesnulfu i mucaɛen maḍi deg Legrik tagelsant[2].

Asunaɣ n Arxmides (deg ahat 1620).

Tudert ẓreg

Arxmides yezdeɣ tuget n tudert-is deg Syrakusa (d tamdint tagrikit meqqren akk deg Sičilya), anda yella d imqerreb n ugellid-is Hieron II[2]. Yella icɣel-d d inadiyen ussnan deg waṭas n taɣulin em tanzeggit, tasengama ed tmikanikt[3]. Yella yetturar tamlilt d taxatart deg aḥuddu n Syrakusa mgal yirumyen deg 213 Üqbel Ɛisa (yebna tinaεurin n ṭṭrad), deffir irumyen kecmen ɣar Syrakusa deg 212 neɣ 211 Uqbel Ɛisa, irumyen i t-yenɣan Arxmides deg tamdint-is[2].

Ayen yexdem ẓreg

Arxmides yufa-d wassaɣ ger tajumma ed ubleɣ n takurt ed awlellu-is, yufa-d daɣen umenzay n Arxmides ed tafetlit n Arxmides[2].

Ɣef takurt ed awlellu ẓreg

 
Takurt ed awlellu n Arxmides.

Deg sin n yidlisen Arxmides yessken : Tajumma n ayen tellan takurt (aqqaṛ-is  ) teɛdil uqus (rebɛa) tikkelt n tajumma n tawinest-is tameqqerant : ( ). Ableɣ n takurt yeɛdil sin n ttlut ( ) n ubleɣ n awlellu-is :  [2].

Ableɣ n awlellu (i yesɛan llsas-is yeɛdil tawinest tameqqerant n takurt, ed asawen-is yeɛdel ukdu n takurt-nni) d yeɛdel kraḍ tikkelt azgen ( ) n ubleɣ n takurt-nni, ed tajumma n awlellu-nni teɛdel daɣen kraḍ tikkelt azgen ( ) n tajumma n takurt-nni[4].

Umenzay n Arxmides ẓreg

 
Umenzay n Arxmides.
Umenzay n Arxmides.

Asaḍuf n tasengama ad d-teskan : anda tella tafekka yebbeẓ (uzgen neɣ merra) deg amazzal neɣ lgaz, ittemlili-d tadusi s ukessar ɣer usawen, teɛdel azuk n umazzal neɣ lgaz wi yettwakkes s tafekka-nni, ed ableɣ n amazzal neɣ lgaz wi yettwakkes yeɛdel ubleɣ n tafekka-nni[5],[6].

 

  : tadusi n itekk-d nnig amazzal.

  : tneẓẓi.

  : ameɣlal n tajebda.

  : ableɣ n amazzal neɣ lgaz wi yettwakkes.


    ; akked   : tneẓẓi n amazzal neɣ lgaz wi yettwakkes.

  ; akked   : azuk n amazzal neɣ lgaz wi yettwakkes[7].

 

Tafetlit n Arxmides ẓreg

 
Tafetlit n Arxmides

Arxmides i d-yesnulfan tafetlit-is (tafetlit n Arxmides); d tnaεurt tella i wakken ad tessnekreḍ aman, d yiwent seg talɣiwin n ujeɛbub deg-s talɣa n tafetlit yekna akked tiɣmeṛt n ahat 45 n tfesniwin (45°) yebbeɣ deg waman ɣer yixef-is amedda. Amussu n tnaεurt-nni yessuli aman deg ujeɛbub[8].

Tizmilin ẓreg

  1. (en) Sphere volume: Archimedes Scales, deg en.etudes.ru.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 et 2,4 (en) Archimedes, deg britannica.com.
  3.   Archimède, deg larousse.fr.
  4.   OBJETS 3D, deg villemin.gerard.free.fr.
  5. (en) Archimedes’ principle, deg britannica.com.
  6.   principe d'Archimède, deg larousse.fr.
  7. (en) What is Archimedes' principle?, deg khanacademy.org.
  8. (en) Archimedes screw, deg britannica.com.