Tatrit (amtiweg)

Amtiweg anamur, yezga-d deg unagraw anafuk
(Yettusmimeḍ seg Tatrit)

Tatrit (azamul-is: ♀) d amtiweg wis sin yudsen ɣer tfukt s waggug yegdan 108 n imelyan n ikilumitren. Timzzit-is ɣef tfukt ur telli ara d tallusant s timmad, iga d amtiweg akalan am uziweɣ d mezweɣ yerna yettemcabi i tegnit deg ubleɣ d tsuddest. Deg Tlatint yettwasemma s «Venis» i wassaɣ ɣer yellu n tiẓilt (ccebaḥa), ma d Imaziɣen ssemman-as «Tatrit» acku d netta yakk i d-ittbanayen s yettfejjij ugar n yimtiwgen d yitran niden deg yiṭ (deg wakud n tefrara d wednunnes kan), dɣa isem-a tettwanefk-as s usrag n waffaw meqqren i d-ittawi seg umuli n tsemekta meqaren seg tafat n tfukt s usrag tineẓẓi meqqren n tegnut-is.

Tatrit
Annay
Amaccaq ɣer tegnit 261 000 000 km, 38 000 000 km d 108 000 000 km
Azal amaskad −4,8
Itezzi ɣef Iṭij
Yettusemma ɣef Vinus
Timezzit
Aceffalu 0,7282312 AU
108 942 109 km
Afafuk 0,7184327 AU
107 476 259 km
Agellus azen-gejdan n tmezzit 108 208 930 km
0,723332 AU
Annfal amezzay 0,00677672
Tallit tamezzayt 224,7 ass d 19 414 148 tasint
Tallit tanmugrit 583,92 ass
Aẓalay anemmas 50,115 °
Annuz amezzay 3,39467605 °
3,39471 °
2,19 °
Addud n tyersi tamalayt 76,67984255 °
Afakul n ufafuk 131,60246718 °
Tasengama
Aqqaṛ 6 051,8 km
Akdu 12 103,6 km
Tigni 0
Tajumma 460 230 000 km²
Ableɣ 928 430 000 000 km³
Takura 4 867,5 Yg
Taneẓẓi 5,243 g/cm³
Taẓɣelt tasemdayt 464 °C
Asafet (Albidu) 0,689
0,59

D tatrit i yudsen ɣer tafukt wala tagnit anda ig tezzi deg tmezzit-is yaggugen ɣef tfukt s wazal n 108 n imelyan n ikilumitren, deg wakud anda tagnit tettezzi deg tmezzit-is i d-izgan s azɣar (beṛṛa) n tmezzit n tetrit ɣef waggug yegdan 150 n imelyan n ikilumitren ɣef tfukt. Ɣef wannecta i yettwaskad deg tamiwin anda tettili tfukt kan, ayen i d-immalen d akken amdan deg tegnit yezmer ad iwali tatrit send n walluy n tfukt d uɣelluy-is s kra kan n termilin (n teswiɛin), mi ara ad iflali deg termilin-nni yettili d netta yakk i d tafekka taseflalayt s waṭas deg igenni. Ansa-ines ayi ila taskant i d-t-iǧǧan d yiwen seg sin n imtiwgen (yakk d uziweɣ) tettasnes fell-asen tumant n tukkit mi ara ad zrin gr n tfukt d tegnit, Tukkit n tatrit tettwaẓra deg useggas n 2012 ma d azray i d-tizwaren yella deg useggas n 2004.

Deg wakal n tetrit llan idurar n yimɣuzen yeddlen s wegris n ulddun ifessin yakk yettrugun mi ara ad tali teẓɣelt. Tamuski n tjumma n tetrit tella asentel n ugezzen usnan, ugar ma ad tili d asentel n tezrawt tamaglayt alammi d taggara n tsut tis 20 ass mi issawṭen imusnawen ad ssunɣen tagertilt i tjumma-ines seld mi yuznen tanawt n Magellan i d-yefkan tiwlafin n tjumma-ines gar n useggas n 1990 d 1991.

Tiskanin tisengamin ẓreg

Tatrit d yiwen seg 4 n yimtiwgen inamuren, ayen i d-t-iǧǧan ad yemcabi ɣer tegnit ama deg tsuddest-is taneẓṛut, takura-ines yakk d ubleɣ-is ɣef wanecta i yettwasemmay s wakniw n tegnit.[1] Aqqaṛ n tetrit d win yellan s ddaw n waqqaṛ n tegnit s 650 km kan, Ma d takura-ines tegda 81.5% seg takura n tegnit. Maca tifadiwin deg sufell n tetrit d tid yemgaraden s waṭas ɣef tfadiwin deg tegnit s usran n tegnut tagennawt taneẓẓawt igebren s talɣa tagejdant seg uksiden ikaṛbunen. Ma d aferdis wis sin deg tsuddest n tignut-is iga d anitrujin s ufimidi n 3.5% kan.[2]

Tasuddest tagensawt ẓreg

Ar tura ulac isalan usriden ɣef tsuddest tagensawt neɣ ɣef tkura n tegnit war isefka isuddimen seg tsenzenzelt neɣ seg yimir n tagant. S umata, Amcabi deg ubleɣ d tneẓẓi gar n tegnit d tetrit ittqellid-d tiẓri n wemcabi deg tsuddest tagensawt (aɣyay n umtiweg, azennar inegni d teclemt am tin n tegnit

Tarakalt ẓreg

 
Tagertilt i tetrit temmal-d sin n imenẓawen yeflalen s yini awraɣ ("Tagnit n Yactar" deg ufella d "tegnit n Afrudit" s ddaw n usebges deg tama tayeffust.

Azal n 80% n tjumma n tetrit tga d izaɣaren ineẓrumsen ileggaɣen. Isafen d yidurar d tikucin timackaṭin d wid yettilin s waṭas deg yimtiwgen inakalen am tetrit, dɣa amur ameqqran n yigmiren ijummanen n tetrit ttwasemman s yismawen n tullas ama d timazrayin neɣ d tumyiyin

Tignut tagennawt d unezw ẓreg

Iger adekran d weɣyay ẓreg

Timezzit d tuzzya ẓreg

Tukkit n tetrit ẓreg

Anay ẓreg

Tizrawin ẓreg

  1. Empty citation (help)
  2. Empty citation (help)