Irland (Tegzirt) : Tameẓla gar ileqman

|}

 

 

 

== Amezruy n ussider n tutlayt tirlandit di lγerba ==

Sγur '''Gillian M. Smith'''

Tasuqilt sγur '''Umar Muffuk'''

Amussu n ussider n tutlayt di Temrikt d win yeqqnen mliḥ daγen γer win ay d-yellan di Irland. Iqeddacen irlandiyen yellan di lγerba ttekkan ama s wul, ama s yedrimen i lmend n ussider n tutlayt di Irland. Yuγ lḥal, assider n tutlayt tirlandit di Temrikt ay d-ilul uqbel ma yewweḍ γer Irland, yernu asmi yexsi umussu n ussider di Irland, win n Temrikt ikemmel yedder mbeɛd-is. Assider n tirlandit di Temrikt yebda yettuγal yeğhed deg yiseggasen n 1870, wanag win n Irland alammi d taggara n yiseggasen n 1880 ay yebda yettaγ aẓar di tmurt. Di 1883, nnan-d deg weγmis n Freeman's Journal d akken Irlandiyen n Temrikt ifen wid yeqqimen di Irland awwi rran lbal-nsen γer tutlayt : "Deg wayen yerzan tutlayt-nsen, arraw n tmurt-nneγ di Marikan dğan mliḥ γer deffir Irlandiyen yettidiren di tmurt". Dγa di lweqt i deg uγalen medden ur d-cliɛen ara si tutlayt di Irland mbeɛd ma ḍrant tedyanin-nni meqqren n yiseggasen n 1910, di Temrikt, assider n tutlayt yeqqim alammi d taggara n yiseggasen n 1920 akk d tezwara n yiseggasen n 1930.

Tasγunt n An Gaodhal ay yellan tteffeγ-d yal aggur s snat n tutlayin, tirlandit akk d teglizit, si 1881 alamma d 1904 d O Lochain ay tt-id-yesbedden yernu tesɛ dduṛ meqqren deg ussider n tutlayt tirlandit. Si tama, teldi-yasen abrid i wid yettarun s tirlandit akken ad ttarun deg-s s tutlayt-nsen, si tama nniḍen, tasγunt-a tella-d d tin ay yesduklen akk tuγac n Yirlandiyen yettidiren di Temrikt. Tasγunt-a tella tesɛa s umata setṭac n yisebtar yernu qrib anect-a ay tesɛa n yimagraden (articles) s tirlandit ay tesɛa s teglizit. Tasgunt-a tella tqeddec i lmend n "weḥraz d wesnerni n tutlayt tirlandit akk d leqdic i lmend n tfulmant (autonomie) n weγlan (nation) irlandi."

 

Maca tabrat yessewhamen akk di tebratin ay γef d-nsukk tiṭ d tin ay d-yura Anthony P. Ward ay d-ilulen di Donegal u yezdeγ di Philadelphia. Yurar dduṛ meqqren deg ussebded n tiddukla n Philo-Celt Society di Philadelphia yernu d yiwen seg yimeqranen deg terbaɛt-nni iqedcen γef ussider n tutlayt. Yella iḥemmel aṭas aγmis n An Gaodhal, u isemma-yas "d aγmis ay iqeddcen kan i lmend n wesnerni n tutlayt-iw tayemmat". D acu kan, yesḥassef imi ur yelli ara yezmer ad yaru s tirlandit : "Sḥissifeγ imi ur zmireγ ara ad awen-d-aruγ aya s tirlandit. Zemreγ ad temmeslayeγ. Zemreγ diγ ad tt-γreγ ... D acu kan, ur zmireγ ara ad ad aruγ s tirlandit acku ur ssineγ ara akk taγdirawt-is (orthographe)". Aggur kan sakkin, Antain Mac Mhaird yura-d yiwet n tebrat d taγezfant, s tirlandit, i weγmis n An Gaodhal. Anect-a yesskan-d dakken imdanen am Ward llan sɛan akk tizemmar akk d tmussni i wakken ad gren iman-nsen deg umussu (mouvement) n ussider n tutlayt, maca amussu-yagi yessiged-iten diγ u yerra-ten ttkukrun, ttsetḥin ad d-arun s tutlayt-nsen imi ttagaden ad gen tuccḍiwin.

Naire - tutlayt tirlandit akk d usetḥi '''

 

Iminigen llan ur msefhamen ara γef taluft n tutlayt. Kra deg-sen ugin tirlandit taɛinanit, wiyaḍ kemmlen la tt-sseqdacen wagar-asen, ma d wiyaḍ gren iman-nsen deg leqdic i lmend n ussider, aḥraz d wesnerni n tutlayt-nsen. Amussu (mouvement) n ussider n tutlayt tirlandit yessebɛed aṭas n Yirlandiyen γef yiman-is imi wid yellan deg-s wwin-d tikli n temsedγart (élitisme) i deg win ara ten-id-iwalin si berṛa ad yeḥseb dakken maci menwala kan ad yettekki yid-sen, nnig waya, wid yellan deg umussu-yagi llan sseqdacen awal qessḥen deg wayen yerzan tutṭfa di laṣel d tγelnaẓrit (nationalisme), d ayen ay yesrewlen aṭas n medden fell-asen. Irlandiyen si zik llan ttsetḥin u ttagaden ad mmeslayen tirlandit, dγa ula d anect-a yettekka deg usebɛed n medden γef usider. D acu kan, xas akk-n ttsetḥin s tutlayt-nsen, Irlandiyen kemmlen la tt-sseqdacen wagar-asen deg yexxamen-nsen d yimukan anda zedγen jmiɛ. Dγa, xas ma yella iminigen irlandiyen di Marikan ur llin ara mgal (contre) n tirlandit, maca maci merṛa ttekkan deg usider n tutlayt-nsen di lγerba. Iminigen llan zemren ad ttekkin deg usider n tutlayt-nsen xas ma yella xtaren ad sseqdacen taglizit di tudert-nsen n yal ass, yernu llan kra ay ixedmen akka. D acu kan, assider n tirlandit di lγerba yeḥbes, ur yessaweḍ ara s iswi (but) imi Irlandiyen ur slemden ara tirlandit i yigerdan-nsen. Yuγ lḥal, asmi ay xedmen Yirlandiyen aya, maci d kaṛuh ay keṛhen tutlayt-nsen wanag d nnfeɛɛ-nsen ay nudan u xtaren tutlayt ara yeffγen fell-asen di lγerba.

 

== Tamselyut, Iseddagen & Izdayen Iberraniyen ==