Irland (Tegzirt) : Tameẓla gar ileqman

|'''TamanaγtTamanaɣt''' || [[Dublin|Dublin]] d [[Belfast|Belfast]]

| '''ImedzaγImedzaɣ'''

| '''ImedzaγImedzaɣ deg km2'''

'''Irland''' ('''Éire''' s tutlayt [[tirlandit]], neγneɣ '''Ireland''' s [[taglizit|teglizit]]), d yiwet ger [[tigzirt|tigzirin]] tibritaniyin, tezgad deg umalu n Britanya tameqqrant, ger agaraw n Aṭluntik d Ilel n Irland. Azar n wawal '''Irland''' ikad seg wawal irlandi ''Ériu'' neγneɣ ''Éire'' (d isem n tyakuct n zik, unti n Yakuc neγneɣ Rebbi) ak° d wawal agirmani ''land'' ("akal").

Tigzirt n Irland tesɛa azal n 6 n imelyunen imezdaγimezdaɣ, af le.fsan n [[2006]]. Garasen 4,2 imelyunen n tigduda n Irland (1,6 imelyunen di tmanaγttmanaɣt [[Dublin]]), d 1,7 imelyunen n Irland n ugafa (600 000 di tmanaγttmanaɣt [[Belfast]])

== Amezruy n ussider n tutlayt tirlandit di lγerbalɣerba ==

SγurSɣur '''Gillian M. Smith'''

Tasuqilt sγursɣur '''Umar Muffuk'''

[Aqeddem : mbeɛd ma neẓra-d, deg wutṭun wis 5 n weγmisweɣmis-nneγnneɣ amek tagnit i deg tella tirlandit di tmurt-is taneṣlit, tigduda n Irland, nefren-d ass-a aḍris d amaynut γefɣef tutlayt-a, d win ay d-yettmeslayen γefɣef leqdic ay xedmen yeγribenyeɣriben Irlandiyen, xas akken ṛwan lḥif, akken ad d-ssidren iles-nsen aneṣli deg yiwet n tmurt n lγerbalɣerba i deg yexleḍ kulci, Iwunak Yedduklen n Temrikt (USA). Di lqern wis 19, asmi ay d-tewwet yiwet n twaγittwaɣit tameqqrant n laẓ di tegzirt n Irland, unagen waṭas n Yirlandiyen si tmurt-nsen γerɣer Temrikt akken ad nadin tudert yifen tin n tmurt-nsen, d acu kan, asmi ay wwḍen γerɣer din, ufan tamurt d tin yesɛan tutlayt iğehden yernu llan aṭas n wid ay ten-iḥeqren yernu keṛhen-ten dinna. Xas akken tutlayt-nsen ur uγenuɣen ara tanumi ttarun-tt ula di tmurt-nsen, llan kra deg-sen asmi ay wwḍen γerɣer lγerbalɣerba, yeqreḥ-iten wul-nsen ad walin tutlayt-nsen tettmettat, dγadɣa bdan leqdic akken ilaq akken ad tt-arun, ad tt-slemden u ad tt-id-ssidren. D acu kan, amussu-nsen n ussider aṭas n wuguren ay d-yemlal ama seg yidis n tegnit yellan di Temrikt, ama seg yidis n Yirlandiyen, imi aṭas deg-sen llan ḥeqren tutlayt-nsen yernu ur d-cliɛen ara seg usider-yines. Tidet nettat d akken cciɛa ay tesɛa teglizit, imi d nettat ay d tutlayt n weγrumweɣrum, akk d lqella n cci n Yirlandiyen, tedğa aṭas seg-sen ad smenyafen ad ttmeslayen u ad sselmaden i warraw-nsen taglizit, ma d tutlayt-nsen fkan fell-as afus γerɣer wegrireb. DγaDɣa xas ma yella yewweḍ umussu n ussider n tirlandit di Temrikt alammi d asmi ay yugar win n ussider-yines di Irland, maca adennit yewweḍ-d wass i deg yeγliyeɣli tṭbel s aman, yeḥbes leqdic, yenneqḍeɛ, ur d-idği lateṛ, yernu nessaram d akken anect-a ur d as-iḍerru ara i tutlayt-nneγnneɣ ncalleh. Ma d aḍris wis sin, nerna-t-id i lmend n tmusni n tegnit iṣeɛben i deg llan ttidiren Yirlandiyen di Temrikt. Agdud-agi n yifellaḥen akk d yimeksawen yettidiren di tegzirt n Irland, si zik ay ten-ḥeqren wid ay d-yusan ad asen-kksen tamurt-nsen. Ad asen-akren ayla-nsen yernu ad ten-keṛhen ... akka ay tḍerru di ddunit-agi n lbaṭel, d win yekkaten ay yettxaqen. Asmi ay wwḍen Yirlandiyen γerɣer Temrikt, anda ay ḍemɛen ad faken lḥif γefɣef yiman-nsen, ufan-n tagnit teṣɛeb ugar, imi taḥeqranit-nni ay ten-ḥeqren di tmurt-nsen teḍfer-iten alammi d Amḍal Amaynut (Nouveau Monde), yernu dinna, di lγerbalɣerba, anda ur sɛin imawlan, ssuffγenssuffɣen-d deg-sen Yimarikaniyen tiqqiḍt n wefwad-nsen, ulac tin ur sɛeddan ara fell-asen. Amagrad-agi wis sin d win ara d aγaɣ-iɛiwnen ad nefhem ugar amezwaru-yagi. Nessaram-awen afud igerrzen].

Tamsalt n tutlayt tirlandit di Temrikt qqnen fell-as allen wid yettarun amezruy yernu ulac kra n leqdic n unadi ilelli ay yettwaxedmen i lmend n tmusni n wayen i s-yeḍran i tirlandit di tmurt-agi n lγerbalɣerba, xas ma ulamma yella ttbut d akken ataṣ seg yiminigen ay yellan ttṛuḥun zik γerɣer Temrikt d wid yessnen ad mmeslayen tirlandit. YuγYuɣ lḥal, ur neẓri acemma γefɣef wayen ay d asen-yeḍran i yiminigen-agi asmi ay wwḍen γerɣer Temrikt. D acu kan, neẓra d akken tasuta (lğil) tis snat n yiminigen-agi [arraw n yiminigen ay d-yekkren di Temrikt] d tin yedğan tirlandit yernu d taglizit kan ay tuγaltuɣal tettmeslay. Ma yella d anect yellan ttmeslayen tirlandit ger n yiminigen, amek ay llan ttwalin tutlayt-nsen di lγerbalɣerba akk d ssebbat ay ten-yessawḍen ad dğen tutlayt-nsen ur nufi fell-as acemma deg wayen yuran.

Addunen (recensements) n lqern wis 19 ay nufa maci d addunen ikemlen yernu ur d aγaɣ-d-fkin ara isallen γefɣef wayen i s-yeḍran i tutlayt tirlandit deg Yiwunak Yedduklen (USA). D acu kan, llant kra n teγbulateɣbula (sources) ay d-yesskanen d akken tirlandit tkemmel tedder, xas akken tedreg, deg yilsawen n yiminigen yernu tewweḍ alammi ay d-teffeγteffeɣ γerɣer leğheṛ u yezreɛ umussu n ussider-yines di tmurt n Temrikt merṛa. Akemmel-agi n usseqdec n tirlandit ula di Temrikt sskanent-t-id aṭas n tγawsiwintɣawsiwin yuran ay d-dğan yemdanen n tallit-nni, am yeγmisenyeɣmisen udmawanen (journaux personnels), tibratin ay myuran medden akk d tγemmartɣemmar (rubriques) yuran s tirlandit deg yeγmisenyeɣmisen n Yirlandiyen yettidiren di Temrikt, am wakken ay d-ffγenffɣen diγ ula d iγmiseniɣmisen yuran s snat n tutlayin, tirlandit akk d teglizit. Yernu ayen d-uran wid iḥedṛen i tallit-nni yesseḍher-d diγdiɣ citṭ n tafat γefɣef wemḍal-nni (ddunit) yeffren n yiminigen irlandiyen yettmeslayen tutlayt-nsen akk d wid ay yewwten akken ad tt-id-ssidren. Amagrad-agi ad d-yemmeslay γefɣef umezruy n tutlayt tirlandit γurɣur Yirlandiyen iγriben yeddren di Temrikt.

'''Ayen d-bedrent teftarin* γefɣɣef temsalt-a (tafrat (tiftarin) : document)'''

Xas ma yella d imelyunen n yiminigen irlandiyen ay yunagen γer Yiwunak Yedduklen, ulac aṭas ay yuran fell-asen deg umezruy. Tiftarin ay d-ibedren tirlandit ur s-fkint azal meqqren. Nnig waya, aṭas n teftarin i deg ay d-ggaren tamawt d akken Irlandiyen llan ifen iminigen iberṛaniyen nniḍen imi nitni llan ssnen taglizit. Adlis n "Tutlayt Tirlandit deg Yiwunak Yedduklen" ay d-yeffγenyeffɣen di teẓrigin n T.W. Idhe*, d adlis ay inefɛen aṭas leqdic γefɣef unadi-yagi, yernu amur meqqren deg wayen d-yettwabedren deg-s yettwakkes-d seg yimagraden n wedlis-agi. [Callahan, Joseph. The Irish Language in the United States, in T.W. Idhe (ed) Bergin and Garvey. 1994]. MenγirMenɣir adlis-agi, ur ufiγufiɣ ara aṭas n tγawsiwintɣawsiwin nniḍen yernu citṭ-nni ay ufiγufiɣɣ, yebder-d kan citṭaḥ n tγawsiwin, d aɛeddi kan, γefɣef tutlayt tirlandit deg Yiwunak Yedduklen. Dγa isallen ay d-yefka wedlis-agi ay d-nebder d agerruj ur t-nufi anda nniḍen yernu yis-s ay ssawḍeγssawḍeɣ ad d-geγgeɣɣ anadi-yagi.

Deg unadi ay d-yura Fishman γef tutlayin ay sseqdacen deg Yiwunak Yedduklen, "Language Loyalty in U.S.", ur d-yebdir ara gar-sent tutlayt tirlandit. H. Kloss yemmeslay-d si tama-s, γefɣɣef "tdersiyin (minortités) yettmeslayen tutlayin tiberṛaniyin (d acu kan, ur d-yebdir ara tirlandit). O'Brian akk d W.F. Adams mmeslayen-d kan citṭaḥ γefɣef trebbaɛt-nni n yiminigen yettmeslayen tirlandit yernu ur fkin ara azal i umezruy n yiminigen irlandiyen di Temrikt. G. McWiney yewwet-d deg yenmezrayen (historiens) n Wenẓul [n Yiwunak Yedduklen] imi ay qqnen allen-nsen γefɣef wayen d-yewwi yedles aselti (celtique) γerɣer Temrikt, ama d idles irlandi neγneɣ d wid n Yikusiyen akk d Yigaliyen (Gallois/Welsh), d acu kan, ula d netta ur d-yebdir ara tutlayt tirlandit. E. Hutson yenna-d d akken ger n yiminigen ay d-yusan γerɣer Yiwunak Yedduklen, "Irlandiyen llan seg wid yettmeslayen merṛa taglizit". Ma d T. McAvoy yenna-d d akken "Irlandiyen ay d-yusan γerɣer Temrikt wwin-d kan si tmurt-nsen citṭah maḍi seg yedles-nsen akk d wansayen-nsen (traditions)" yernu yerna-d N. Glazer akk d D.P. Moynihan deg wawal-is imi ula d nitni gren diγdiɣ tamawt d akken "ifellaḥen [irlandiyen] ay yellan ttenγalen-d γerɣer Temrikt wwin-d kan citṭaḥ seg yedles-nsen irlandi".

Imi ay ulac aṭas n Yirlandiyen ay yeγranyeɣran tutlayt tirlandit, nezmer ad d-nini d akken iminigen llan ttadğan tutlayt-nsen akken kan ara d-awḍen γerɣɣer Temrikt. D acu kan, tugna-yagi (image) tettban-d d taḥerfit (simple) s waṭas yernu ur tefki ara azal i wid ay ikemmlen ttmeslayen tirlandit xas ɛetṭlen di Temrikt akk d wid yewwten akken ad tt-id-ssidren.

Uqbel ma yewwet-d Laẓ ameqqran γefɣef Irland, aṭas n Yirlandiyen yettmeslayen kan taglizit neγ wid yettmeslayen taglizit d tirlandit ay yunagen γerɣer Temrikt. Wigi kkan-d si tmiwa n wegmuḍ (ccerq) akk d tlemmast n Irland. Seg wasmi ay iɛedda Laẓ-nni d asawen, tuget deg yiminigen irlandiyen uγalenuɣalen d wid ay d-itekken seg wetram (lγerblɣerb) n Irland akk d tama n Munster. YuγYuɣ lḥal, timiwa-yagi ibeɛden llant d tid i deg yufa mliḥ iman-is yedles irlandi.

Timiwa n Munster akk d ConnauγtConnauɣt, di Irland, d tid i deg amur meqqren deg yimezdaγenyimezdaɣen llan d tirlandit ay llan ttmeslayen, yernu 50% seg yiminigen ay iṛuḥen γerɣer Temrikt γef idra n Laẓ-nni d wid ay d-yekkan si tmiwa-yagi. Ur nezmir ara ad nẓer dγadɣɣa swaswa kan acḥal n Yirlandiyen yettmeslayen tirlandit ay iṛuḥen si yal akunti (comté) di Irland. D acu kan, ma neğɛel-as d akken azgen seg yiminigen iṛuḥen si Munster akk d Connauγt llan seg wid yettmeslayen tirlandit, akk d wazal n 5% seg yiminigen n yikuntiyen nniḍen ay yettmeslayen diγdiɣ tutlayt-a, dγadɣa nezmer ad naf d akken azal n wezgen n umelyun seg yiminigen ay yesserwel Laẓ si Irland ay yellan ttmeslayen tirlandit, meḥsub d tis tlata seg wakk iminigen-nni ay yesserwel Laẓ.

Asmi ay iɛedda Laẓ, akken yella yinig di tallit-nni n Laẓ ay ikemmel, tuget deg wid yellan ttṛuḥun γerɣer Temrikt tekken-d si tmiwa tigellilin akk n Wetram n Irland. Di 1891, llan mazal ssawalen tirlandit di ɛecṛa n yikuntiyen, i deg azal ger n 10% d 60% n yimezdaγenyimezdaɣen llan sseqdacen tirlandit. Si 1856 alamma d 1880, 44% seg yiminigen yunagen γerɣer Temrikt kkan-d seg yikuntiyen-nni. Ma ger n yiseggasen n 1881 d 1890, wwḍen yiminigen ay d-yekkan seg yikuntiyen-agi γer 55% seg yiminigen Irlandiyen yettazgaren agaraw (océan). Si 1891 γerɣer 1910, azal n tis ṛebɛa n yiminigen Irlandiyen iṛuḥen γerɣer Temrikt kkan-d seg yikuntiyen-nni yesɛan aṭas n yemdanen yettmeslayen tirlandit. DγaDɣa anect-a yesskan-d d akken imsiwlen n tirlandit llan ttasen-d γer Temrikt s waṭas di tallit-nni ay d-iḍefren Laẓ ameqqran n Irland.

Ttbut γefɣef ukemmel n usseqdec n tirlandit deg Yiwunak Yedduklen :

Tirlandit ur tuγal ara d tutlayt yesseqdac wegdud irlandi di Temrikt akken ay llant tutlayin nniḍen n lγerbalɣerba. D acu kan, yella wayen ay d-yesskanen d akken tirlandit ur tengir ara maḍi wanag tella tettidir tedreg γerɣer kra n medden. Aṭas n teftarin yuran ay d-ibedren d akken llant kra n twaculin akk d trebbaɛ ay ikemmlen sseqdacent tirlandit mbeɛd ma wwḍent-d γerɣer Temrikt. DγaDɣa nezmer ad naf isallen γefɣef trebbaɛ iɛezlen yettmeslayen tirlandit ama deg yeγmisenyeɣmisen, ama di tsufaγtsufaɣ (publications) yuran s tirlandit, ama di tebratin neγ deg yeγmisen udmawanen, ama deg wayen d-uran yemrabḍen n Yiṛumyen ay yellan sseqdacen tirlandit di teklizt (église). Anect-a akk yesskan-d d akken tirlandit tella mazal-itt d tutlayt tamuddirt γutɣut waṭas n yiminigen.

DγaDɣa nettwali d akken ilaq ad d-nefk kra n yimedyaten (exemples) ibanen akken ad d-nessken anect-a akken ilaq. Di 1852, asertay (politicien) n New York, David Nagle ay d-ilulen di Irland, yessemter-asen (yenṣeḥ) i yimeqqranen n ukabar-yines ad asen-ttaznen i Yirlandiyen ay bγanbɣan ad ten-fernen (voter) "irgazen ay ifehhmen tutlayt tirlandit yernu ttmeslayen-tt mliḥ, imi d tin ay d tutlayt ay fehhmen mliḥ yernu d tin i yes nezmer ad nḥaz ulawen n Yirlandiyen. TuγTuɣ, tutlayt-a fkan-as azal meqqren Yikaṭuliyen* (catholiques) ay izedγenizedɣen deg Yiwunak (Etats) [imarikaniyen] n wegmuḍ (ccerq) akk d tlemmast".

Llant aṭas n teftarin ay d-ibedren d akken llan yemrabḍen n Yiṛumyen ay yellan sseqdacen tirlandit akk d wid ay d-yettasen γer teklizin-nsen. Taklizt [takaṭulit] s yisem-is d tasudut (institution) werğin tesnerna ifadden i useqdec n tutlayt tirlandit neγneɣɣ teqbel anect-a. D acu kan, tiftarin ay d-ibedren d akken llan yemrabḍen n Yiṛumyen yesseqdacen tirlandit di teklizit, sskanent-d d akken kra n trebbaɛ n Yirlandiyen n Temrikt llant ḥwağent amrabeḍ ara izemren ad isel i uqirri-nsent (confession) s tutlayt-nsent tayemmat. Ulac ccek d akken iminigen-agi Irlandiyen llan ssnen citṭ n teglizit akken ad zemren ad afen leqdic, d acu kan, tamusni ay ssnen tutlayt-a ur tgerrez ara alamma ara zemren ad mmeslayen yis-s i ṛebbi. DγaDɣa d tirlandit ay llan sseqdacen i waya.

Yiwen n umaru n tallit-nni, I.D. Rupp, yura-d d akken di trebbaɛ tirlandiyin n yikuntiyen n Schuylkil akk d Carbon, di Pennsylvania, [deg Yiwunak Yedduklen], "amur meqqren di medden d Ikaṭuliyen, yernu sɛan imrabḍen ay sen-yettmeslayen s tutlayt tirlandit, yuγ lḥal d tin ay d tutlayt ay tettmeslay tuget deg yiqeddacen". John Neumann ay yellan d abesku (évêque) n Philadelphia si 1851 γerɣer 1860, yernu d amesnilsi (linguiste) almani, yufa d akken ilaq fell-as ad yelmed tirlandit akken ad yemmeslay akk d wid ay d-yettasen γerɣer teklizt-is. Abesku n temdint n Charleston, John England, ay yemmuten deg useggas n 1842, laṣel-is si temdint n Cork, di Irland yernu asmi yella iqeddec di Temrikt, yefka-yas azal meqqren i tutlayt yernu yella yettwali d akken Irlandiyen ay d-yekkren yis-s ttalasen ad asen-mmeslayen yemrabḍen n Yiṛumyen s tutlayt-nsen di yal amkan i deg yezmer ad yettwaxdem waya. Deg yiwet n tebrat ay s-yura i O'Connell, yenna-yas : "ɛni yeḍlem ufellaḥ irlandi ... ma yesmenyaf tutlayt n lejdud-is γefɣef tin n wid ay t-iqemren (opprimer) ?". Di 1851, amseγdadamseɣdad (missionnaire) Andrew Talty ay d-ilulen di Clare, mbeɛd ma yeqdec akk d yibennayen di Virginia Tutrimt (taγerbit), yessemter-as (yenṣeḥ) i yemḍebber n uγerbazuɣerbaz i deg yeγrayeɣɣra di Dublin (di Irland) akken ad yecreḍ "si yal amrabeḍ ara d-yasen γerɣer tmurt-a (Tamrikt) ad yelmed citṭ n tirlandit ... yernu wid yessnen seg-s yagi citṭaḥ, ad ɛerḍen ad cfun fell-as mliḥ".

'''Assider n tirlandit di lγerbalɣerba'''

Deg wezgen wis sin n lqern wis tseɛṭac, bdan xeddmen Yirlandiyen ussisen (efforts) akken ad as-gen leqrar i tutlayt-nsen di Temrikt. J.D. Beunker, N.C. Burckel, R.W. Lubomyr akk d A.T. Wynar ur d-bdiren ara akk tirlandit deg wayen d-jemɛen d isallen γefɣef yeγmisenyeɣmisen akk d tesγunitesɣuni ay d-ssuffuγen yegduden yettidiren deg Yiwunak Yedduklen. D acu kan, seg yiseggasen n 1850 d asawen, bdan a d-teffγenteffɣen yimagraden s tirlandit deg yeγmisenyeɣmisen ay tṭfen Yirlandiyen yettidiren di Temrikt, asmi ay bdant a d-ttawḍent lmujat timezwura n yiminigen-nni yenṭerren si Laẓ Ameqqran. D aγmisaɣmis n The Irish American ay d amenzu ay yebdan yessuffuγyessuffuɣ-d tiγawsiwintiɣawsiwin yuran s tirlandit di teγmertteɣmert-is (rubrique) n tutlayt. Sakin, uγalenuɣalen yeγmisenyeɣmisen nniḍen am The American Celt (n Saint Louis), The Citizen (n Chicago) akk d The Irish Echo (n Boston) si ger yeγmisenyeɣmisen ay d-yessuffuγenyessuffuɣen diγdiɣ imagraden s tirlandit. Anect-a yessaweḍ alammi ay d-ttusbedden ula d igezda (départements) n tutlayt tirlandit di tesdawiyin timarikaniyin deg yiseggasen n 1880, ma di 1888, tebder-d yiwet n tesγunttesɣunt d akken llan 44 n yeγmisenyeɣmisen ay yettekkan deg wesnerni n tirlandit di Temrikt merṛa.

Imir-n tebda tesdawit teggar tamawt i wanect-a, yernu deg yiwen webrid fkan yemnuda (chercheurs) azal i unadi γefɣef tutlayin akk d yidelsan iseltiyen (celtes) u di 1895 yettusebded-d yiwen n ugezu di tesdawit takaṭulit n Washington i lmend n waya. Kra seg wudmawen imeqqranen n tesdawit am F.L.O. Roehrig (n Cornell) akk d T.J. Shahan (tesdawit takaṭulit) ttekkan mliḥ di leqdicat n umussu (mouvement) n ussider n tutlayt, yernu isemmeḍranen (reflexions) yecban win ay d-yura Dr. Shahan di 1894, "Ad d-nessukkset tutlayt tirlandit", d wid ay yuγalenyuɣalen tṭuqqten di tallit-nni.

Di 1853, yessebded-d Patrick Tierney (si Cavan) tiddukla tamenzut iqeddcen γefɣef tutlayt tirlandit deg Yiwunak Yedduklen. Di 1861, Tiddukla n Ossian* (Ossian Society) tessebded-d afurk di New York ay yebdan a d-yessuffuγyessuffuɣ kra n yedlisen n tutlayt tirlandit ay yuran zik s ufus. D acu kan, assider n tutlayt tirlandit ur yennerna ara alammi d asmi ay d-yewweḍ Michael O Lochain, ay d-ilulen di Galway, γerɣer Yiwunak Yedduklen, dγadɣa d win umi semman kra "win ay d-yerẓan asalu i umussu n tutlayt tirlandit di Temrikt". Seg wasmi ay d-yewweḍ O Lochain γerɣer Temrikt, deg useggas n 1870, ara iqeddec s leḥṛaṛa, yessebded-d yiwen n weγmisweɣmis i lmend n ussider u yeqqim iqeddec γefɣef ussuffeγussuffeɣ-yines alammi d asmi yemmut deg useggas n 1894.

[Ossian d amedyaz ikusi (écossais) aqbur, tiddukla-ya n tsekla taseltit semman-tt γefɣef yisem-is].

O Lochain iga-yasen ifadden i yiminigen akken ad d-ssebedden tiddukliwin i lmend n weḥraz akk d tririt n teṛwiḥt i tirlandit yernu aṭas n medden ay d-yerran i teγriteɣri-yines u dindin kan sbedden-d tineγratineɣra (classes) akken ad slemden deg-sent tirlandit. Tiddukla tamenzut i lmend n wemɛiwen ger n Yiseltiyen sbedden-tt-id di Boston, di 1873 yernu iswiyen-yines nitni d asnerni n tutlayt tirlandit, tasekla-s akk d uẓawan (musique). Citṭaḥ kan mbeɛd, bdant a d-ttnulfunt tiddukliwin ay tt-yecban di tmiwa merṛa n tmurt, yernu asmi ara iteddu lqern wis 19 akken ad ifak, yufa-d lḥal nnulfant-d tiddukliwin am tigi di temdinin merṛa i deg llant trebbaɛ timeqqranin n Yirlandiyen. Ger n 1874 akk d 1886, setta d xemsin n tiddukliwin am tigi ay d-yennulfan deg Yiwunak Yedduklen.

Tiddukliwin-agi llant qeddcent yal ta i yiman-is, d acu kan llan ttemyarunt wagar-asent deg weγmisweɣmis n An Gaodhal ay yellan d aγmisaɣmis aγelnawaɣelnaw n tiddukliwin-nni merṛa. D acu kan, ur neẓri ara sani tewweḍ teγriteɣri n umussu-yagi, anwa ay s-yeslan akk d wamek tḥuza tudert n trebbaɛ n Yirlandiyen yettidiren di Temrikt.

Tiddukliwin-agi merṛa llant sɛan yiwen kan n yeswi di llsas - asnerni n tutlayt. Tamenḍawt (constitution) n tiddukla n Brooklyn tebder-d d akken "Tiddukla-yagi ad tesɛu iswi n weḥraz akk d wezraɛ n tirlandit seg yilsawen n medden". Nnig n usselmed n tutlayt tirlandit, tiddukliwin-agi qedcent diγdiɣ i lmend n usselmed n tedrest (ccḍeḥ) tirlandit, uẓawan akk d tmedyazt n tutlayt tirlandit, am wakken ay llan lemmden medden γurɣur-sent amezruy n Irland akk d kra n tedyanin yemgerraden i yes zemren ad fehmen medden izri (passé) n Irland.

Amussu n tutlayt deg Yiwunak Yedduklen tekkan deg-s wid yiminigen ay d-yekkren ttmeslayen tirlandit am wakken ay ttekkan deg-s kea seg wid yettmeslayen taglizit ay yebγanyebɣan ad ttekkin di leqdic n ussider. Tuget deg yiselmaden n tutlayt llan seg wid ay d-yekkren s tirlandit, d acu kan tikwal, llan kra n yinelmaden ay yessawḍen ad lemden mliḥ amek ara mmeslayen tirlandit u ad tt-ttmeslayen am wid ay d-yekkren yis-s. Di 1894, yenna-d O Lochain, ay yettekkan di tiddukla n Brooklyn, "iselmaden-nneγnneɣ seg wid-n akken yeγranyeɣran γur-neγneɣ".

D acu kan, nezmer ad naf anda nniḍen "AγerbazAɣerbaz n Providence ... yesɛa sin seg yiselmaden imalayen (meilleurs) akk n tirlandit di tmurt, Massaw Henehan akk d O'Casey, yernu wigi seg wid ay d-yekkren yis-s".

YuγYuɣ lḥal, ur neẓri ara s ttbut ma llan Yirlandiyen-agi yettekkan deg ussider ttmeslayen mliḥ tirlandit neγneɣ ala. Γefɣef leḥsab n wayen d-yenna O Lochain deg weγmisweɣmis n Brooklyn AGM, yella yewɛeṛ fell-asen [di tiddukla] ad d-afen wid-n ilaqen akken ad ten-ssersen deg yimukan imenṣaben (officiels) [n tiddukla], "imi alugen (règle) n tiddukla d win ay d-yeqqaren d akken ula d yiwen ur yettazmar ad d-yettwafren ala kan ma yella yettsellik-itt deg usiwel n tutlayt tirlandit". Anect-a yesskan-d d akken ala kan citṭaḥ seg yimaslaḍen n tiddukla n Brooklyn ay yellan seg wid d-yekkren s tutlayt tirlandit.

Tiddukla n Philadelphia ay d-sbedden tlata n Yirlandiyen ay d-yekkren s tutlayt-nsen di Yunyu n 1884 ala kan s tirlandit ay tella txeddem akk tiγawsiwintiɣawsiwin-ines. Ula d tiddukla-nni tirlandit n New York tebder-d d akken d tirlandit ay d tutlayt i yes tqeddec s umata. Deg wayen d-yettwaran γefɣef tfaska (festival) tirlandit ay d-yettilin yal aseggas di New York, nezmer ad nger tamawt d akken ala kan citṭ n teglizit ay yettuseqdacen γurɣur tiddukla-yagi. DγaDɣa nezmer ad d-nini d akken asseqdec n tirlandit sdaxel n tdukliwin-agi yesskan-d d akken llan aṭas seg wid yettekkan deg-sent ay yessnen ad tt-mmeslayen. Di kra n tdukliwin, tuget seg wid yettekkan d wid ay ilemmden tirlandit, wanag di tiyaḍ, amur meqqren deg yimeltaγenyimeltaɣen-nsen (adhérants) seg wid ay d-yekkren s tutlayt tirlandit, dγadɣa d tirlandit ay llan sseqdacen-tt wagar-asen.

Γefɣef wakken nezmer ad nwali, tiddukliwin-a llant jebbdent-d akk medden, ama d imeqqranen neγneɣ d imecṭaḥ. DγaDɣa acḥal d abrid ay d-yebder O Lochain deg wutṭunen n weγmisweɣmis n An Gaodhal d akken aṭas seg yimeltaγenyimeltaɣen n tiddukla n Brooklyn ttawin-d igerdan-nsen yid-sen akken ad ḥedṛen di temliliyin. Ma d amaru (secrétaire) n tiddukla n Philadelphia, John Robinson, yura-d d akken tiddukla-nsen tella "tesɛa tmanyin n yimeltaγenyimeltaɣen, seg yigerdan n sebɛa n yiseggasen alamma d imγarenimɣaren, yernu merṛa ssnen ad γrenɣren neγneɣ ad mmeslayen s tutlayt n lejdud-nsen".