Urigami : Tameẓla gar ileqman

Contenu supprimé Contenu ajouté
Ajerriḍ 17:
 
=Amezruy awezlan n tẓuri=
=.Anekcum=
=.Urigami ansayan=
[[Tugna:singe5.jpg|left|thumb|IbekkiIbki i ttalin]]
Aḍfas n ukaɣeḍ yennulfa-d deg tmurt n Ccin, ttinin-as : Jiǎnzhǐ (akaɣeḍ ugzim). Awal-a yessegrew aḍfas akked ugzam n ukaɣeḍ. Taẓuri-a, ad yili teḍfer-d anulfu n ukaɣeḍ. Maca iban-aɣ-d tura, amhaz n tẓuri, anda ma ulac, yefka-d sin yifurkan, afurk Ajapuni akked ufurk Amuran neɣ ayen i umi nezmer ad as-nsemmi tura, afurk Amaziɣ-aspenyuli. Armi d lqern iɛeddan, deg iseggasen n 30 i demlalen yifurkan-nni, sakin dduklen, fkan-d Urigami atrar nessen tura s tewsatin-is. Ɣas akken llan yinmezrayen n wurigami, uran ddeqs n yidlisen ɣef umezruy n tẓuri, maca mazal d-tban akk tiwin d-yewwi ufurk Amaziɣ-aspenyuli. Yessefk ad ilin yinadiyen ilqayanen acku, ma yella Ispanyuliyen yufrar-d uttekki-nsen deg umhaz n tẓuri, ass-a, uɣalen d aɣerbaz am nitni am Yijapuniyen, aḥric d-wwin Yimaziɣen mazal-it yedreg. Mazal aṭas n tuttriwin i yeḥwaǧen tiririt. Ur yella ara deg yiswi-nneɣ, deg wedlis-a, ad nerr s telqey i yiseqsiyen akk yellan, maca ad neɛreḍ ad nefk kra n tektiwin ara inefɛen inadiyen i d-iteddun. Acku seg tama, wa d adlis n tectelt, seg tama nniḍen, xuṣṣen aṭas n yisallen deg taɣult-a. Yessefk daɣen ad nini, aseɣnew n tewsatin n wurigami yebḍa ɣef kraḍ (3). Tella tiwin d-yewwi ufurk Ajapuni, tella tin d-yewwi ufurk Amaziɣ-aspanyuli akked d wayen d-tewwi tallit tartar ideg ttekkan aṭas iɣerfan amedya n yimarikaniyen, ifransisen… Afurk Ajapuni seg-s i d-newwin Urikata (urigami ansayan), Sukudama (Urigami akuran), Urigami azegriran. Riɣ ad greɣ yiwet n tamawt ɣef wurigami azegriran, ɣas akken ilul-d deg tmurt n Japun, maca asetrer-is yeḍra-d deg tallit tatrar ideg kkin aṭas iɣerfan. Tiwin d-wwin yimaziɣen akked yispanyuliyen, d tawsit ideg ara naf cwiṭ seg tewsit tamadwan akked cwiṭ seg tewsit taddayan asmi llan deg tandalust, Spanya n wass-a. Tiwin n tallit tatrat tebḍa ɣef sin yeḥricen. Asetrer n tewsatin tiqburin amedya n wurigami amadwan, urigami azegriran… akked useɣnew n tewsatin timaynutin amedya n wurigami temsafga, urigami n tusnakt, urigami aẓuran…
Aseḍfes n lkaɣeḍ, yezmer ad yili ilul-d deg tmurt n Ccinwa. Ad yili yeḍfer-d anulfu n lkaɣeḍ deg useggas 105 seg d ilul Sidna Ɛisa Amasiḥ. Kra nniḍen ttinin-ak, ilul-d useḍfes n lkaɣeḍ deg Japun. Taẓuri-a tesɛa amezruy yeḥwaǧen anadi, mazal tewwiḍ tafat ɣer tɣemmar-is merra. Ulac din ccek ma yella-d unadi, ahat aɣ-yessewhem wayen ara naf. Akken bɣunt ilint temsal, yiwet tban, d ijapuniyen i d-yewwin ugar i tẓuri n urigami. Aya ur yezmir ara daɣen ad yerr deg yidis ayen d-wwin iɣerfan nniḍen. Acku amhaz n tẓuri yewwi sin iberdan. Abrid d-wwin Ijapuniyen, d nitni i as-yefkan isem, gan-as ilugan, rran urar n useḍfes d taẓuri. Deg taggara n lqern wis VI i yekcem lkaɣeḍ ɣer tmurt n Japun. Wwin-t ineḍfaren n wesγan (Ddin) abudi seg tmurt n Ccinwa, yedda-d d unekcum n tbudit ɣer tmurt n Japun. Seg wassen ahat i yebda umahil n useḍfes n lkaɣeḍ. D acu kan deg tallit-nni ɣlay lkaɣeḍ, maci menwala yezmer ad t-yekseb. Imi lkaɣeḍ d taɣawsa ɣlayen, ḍefsen ibudiyen kra n tmudmin, ttafken-tent d asefk i Uyakuc-nsen Buda. Ttaken daɣen yemdanen tamudemt d asefk deg umenzu n useggas neɣ deg tmeɣriwin, i yesli d teslit.
Zik, teddun wudmawen n urigami seg yimi s ameẓẓuɣ. Aselmed yella s wawal kan, tettafk-it yemma-s i yelli-s. D imi kan i d allal n tẓuri-nni, ur yelli wacu yuran deg lkaɣeḍ. Aḍris amezwaru i d yemmeslayen ɣef tẓuri n urigami d asefru n Ihara Saikaku deg useggas 1680. Muqlem Tawlift uṭṭun 1. Adlis-a d abdar kan i d-yebder taẓuri n Urikata, yedda-d yisem-is deg yiwen usefru seg isefra n wammud-is.
 
Armi d aseggas n 1764 i d-yeẓreg udlis nniḍen, tikkelt-a asentel-is merra yettmeslayed ɣef useḍfes n lkaɣeḍ, azwel-is: Hoketsuki (Ijellilen d tkerrusin). D adlis n urikata, deg tallit-nni akka i d as-ttinin i tẓuri n useḍfes. Sakin tennulfa-d tẓuri nniḍen i umi ttinin urigami. Isem-a ur yelli d aqbur, yennulfa-d deg useggas n 1880. Ijellilen d tkerrusin (Hoketsuki), d adlis yura-t Ise Sadataki, ad naf deg-s timudmin amedya n ujellel i yes-s ttɣummun tijeɣlin, isefken… Tikwal ḍefsen lkaɣeḍ amellal deg yella usefru neɣ izen yuran akken ad t-cegɛen am tebrat… Muqlem Tawlift uṭṭun wis sin (2). Deg tallit ideg tella tẓuri n Urikata ur ḍefsen ara timudmin am tid n tura, ala ajellil n usefk neɣ leqlul.
Sakin, yeffeɣ-d udlis nniḍen yura Rokoan Gido deg useggas 1797, azwel-is: Aseḍfes n ugim n yiɣernuqen (Senbazuru Origata). Muqlem Tiwlifin uṭṭun 3. Yerna yeffeɣ-d deg useggas n 1845 yiwen n wedlis ameqqran, d tasanayt i d-yesgerwen akk idles Ajapuni. Ddan-d deg-s merra tmudmin tiqburin i d-yegran deg yidles Ajapuni.[[Tugna:Example.
Ger Urigami atrar d Urikata n zik, Maci kifkif. Zik, llan ssexdamen yiwen n lkaɣeḍ yettwaxeddmen s ufus, sawalen-as waci “washi“. Mi ara ḍefsen yimurigamen n tallit-nni lkaɣeḍ, ur yewzin ara uḍefs-nsen am win n wid n tura. Acku seg tama, lkaɣeḍ ala winna i yellan yerna ur qeṭben ara yiḍefsen-is. Seg tama nniḍen, ur tellugen ara tẓuri am wakka tellugen tura. Rnu i waya, llan gezmen lkaɣeḍ, ssenṭaḍen-t. Armi d-yekcem lqern wis 20 i temhez tẓuri, yennulfa-d urigami atrar, nniqal tgen.
 
=.Urigami atrar=