Tamurt n Ibaskiyen : Tameẓla gar ileqman

Contenu supprimé Contenu ajouté
Holder (mmeslay | attekki)
m corr using AWB
Sami At Ferḥat (mmeslay | attekki)
Ajerriḍ 26:
Ibaskiyen n Ugafa (n Fransa) ay d-yuran ɣef tnettit tabaskit seg yimir-n d asawen, am Antoine d'Abbadie di "[[Eskualtzaleen Biltzara]]", ur d asen-iban ara webrid ara aɣen, wanag llan ttmalen tikwal ɣer tesnakta takarlit (carlisme), tikwal ɣer tesnakta tafrensist yerran [[tutlayin timedrusa]] n Fransa d aḥric kan seg ufulklurr n tmiwa n tmurt. D acu kan, llan-d kra n yemyura ay nezmer ad d-nini d akken d tisuraf (exceptions), am Chaho akk d Broussain.
 
==Di tmurt n y ibaskiyen n wenẓul, di spenyul ==
==DI TMURT N YIBASKIYEN N WENẓUL , DI SPENYUL==
Di lqern wis 18, talibirralit taspenyulit tella d nettat ay d tasnakta ay ḍefrent s umata tserkam ɛlayen n Yibaskiyen n Spenyul, wid yellan sɛan aṭas n wakal, akk d yiburjwaziyen n temdinin yebdan seɛɛun akal neɣ llan bɣan ad t-sɛun. Taɣdart (élite) n Yibaskiyen akk d tin n Yikatalanen llant d tirebbaɛ yesɛan aswir adelsan (niveau culturel) ɛlayen akk di tmetti taspenyulit, yernu llan dima d nitni ay d imezwura di tmurt ay d-ilemmden ayen d-yettnulfun d amaynut di tussna di tmura nniêen n [[Turruft]] . Aṭas deg-sen ay yellan ttaznen arraw-nsen akken ad ɣren di tesdawiyin n Fransa d [[Legliz]] neɣ di [[tesdawit n Bergara]]. D tarbaɛt-agi diɣ ay d-yesbedden Takebbanit n[[ Caracas]], d takebbanit n [[tnezzawt]]meqqren ay ṭṭfen Yibaskiyen yernu tettekka mliḥ di [[tenneflit]] n [[Venezuela.]].
 
Tura-d [[tmesnalest]] ( anthropulug) [[ Marianne Heiberg]] :
Di lqern wis 18, talibirralit taspenyulit tella d nettat ay d tasnakta ay ḍefrent s umata tserkam ɛlayen n Yibaskiyen n Spenyul, wid yellan sɛan aṭas n wakal, akk d yiburjwaziyen n temdinin yebdan seɛɛun akal neɣ llan bɣan ad t-sɛun. Taɣdart (élite) n Yibaskiyen akk d tin n Yikatalanen llant d tirebbaɛ yesɛan aswir adelsan (niveau culturel) ɛlayen akk di tmetti taspenyulit, yernu llan dima d nitni ay d imezwura di tmurt ay d-ilemmden ayen d-yettnulfun d amaynut di tussna di tmura nniêen n [[Turruft]] . Aṭas deg-sen ay yellan ttaznen arraw-nsen akken ad ɣren di tesdawiyin n Fransa d [[Legliz]] neɣ di [[tesdawit n Bergara]]. D tarbaɛt-agi diɣ ay d-yesbedden Takebbanit n[[ Caracas]], d takebbanit n [[tnezzawt]]meqqren ay ṭṭfen Yibaskiyen yernu tettekka mliḥ di [[tenneflit]] n [[Venezuela.]]
Tura-d [[tmesnalest]] ( anthropulug)[[ Marianne Heiberg]] :
«''Deg wayen yerzan tinettit, at tegrawt-agi llan ttwalin iman-nsen d akken ulac wi yellan d "Ispenyuliyen" ugar-nsen di Spenyul. Llan ḥesben iman-nsen ṣubben-d seg wid-n akken umi ur xliḍen ara yidammen akk d Yimurriyen neɣ Uwdayen, wid-n akken yessuffɣen ikefrriyen* yernu rran-d taɣerma akk d [[Tamasiḥit]] ɣer tmurt. Xas ulamma aṭas deg-sen llan ttmeslayen tabaskit, d [[taspenyulit]] ay llan smenyafayen ad tt-sqedcen ama deg wexxam neɣ di berra''» <ref> Marianne Heiberg, ''The Making of the Basque Nation, Cambridge University Press, 2007-09-17 - 284 pages.''</ref>
U terna-d :
Ajerriḍ 35:
[*yuɣ lḥal, Ispenyuliyen yennuɣen mgal n Yinselmen di Spenyul, llan ttwalin Inselmen d Wuwdayen d ikefrriyen.]
Si 1876 d asawen, beddlen wid yellan di tserkam yeṭṭfen leḥkem : anekcum n tmurt n Yibaskiyen s ulzuz (ssuq) akk d usaḍuf (lqanun) aspenyuli yewwi-d yid-s yiwet n tegrawt (tarbaɛt) tamaynut n yinesbuɣar iqeddcen di temguri (industrie) akk d tbankiwin (banques), yernu wigi wwḍen alammi ay ṭṭfen imukan ɛlayen deg udabu aspenyuli. Iburjwaziyen-agi yennerna leḥkem d timmerkantit-nsen asmi ay d-sbedden anagraw n "Conciertos Economicos" (Iburaz Udmisen), d ayen ay ten-yeddjan ad rren tiseqquma n temnaḍin ddaw n leḥkem-nsen u ad sneqsen tiwsi ɣef wayen llan xeddmen-t-id u znuzuyen-t, dɣa anect-a yegla-d s uxeṣṣar ameqqran ɣef tserkemt n yiqeddacen akk d wegdud s umata. Tamsedrast-agi tabaskit tuɣal d aḥric si tburjwazit taɣelnawt taspenyulit yernu aɣerya ad teqdec i lmend n lebni n tmurt timsihrit tatrart di Tmurt n Yibaskiyen, nettat teqdec i lebni n tmurt n Spenyul.
 
 
== Timsulya ==