Asfugel n tefsut
Di Tmurt n Leqbayel ak d waṭas n temnaḍin n Tmazɣa, zik-nni, sfugulen medden mi d-tewweḍ tefsut. Amagger n tefsut d ansay, yella assaɣ ak-d ugama. D tagnit ideg d-mmalen medden tumert-nsen imi d-yuki ugama seg umeɣrud n tegrest, ama d imɣan, ama d ibeɛɛac. Ansay-agi d asfillet i lɣella ak-d uǧuǧǧeg n tudert.
Amek i tmaggaren tafsut
ẓreg
Deg umenzu n tefsut, ttenkaren medden di tafrara akken ur yeggan ara sseɛd-nsen. Uqbel alluy n yiṭij, ad yebdu umeslay d unecreḥ. Tilawin ad serḥent i teɣratin akken ad d-sakint igerdan yeṭṭsen, yerna ad kksent tuggdi i yezgaren, ladɣa qqarent-asen ɣer umeẓẓuɣ : « Beccreɣ-ken ay izgaren tekcem tefsut, teffeɣ ccetwa. » Di kra n temnaḍin, ass-ni, ttagant tilawin timmi s yimeṭṭi n uzezzu neɣ tkeḥḥilent s taẓult.
Tilawin d yigerdan ttarran tiɣrifin d tḍellaɛt, tteṭfen abrid ɣer lexlawi d tɣezza akken ad maggren tafsut. Ad leḥḥun ad cennun:
Lɛeslama-m a tafsut,
Ad neǧuǧǧug ad nettkufut,
Ad nettnernay am tagut,
Di leɛnaya n Jebrayen lɣut.
Qqaren daɣen:
Lɛeslama-m a tafsut,
A tin umi cebḥen lenwar!
Ma d ccetwa tfukk,
Truḥ am tagut la-qrar.
Dinna di lexla, tilawin gemrent-d imɣan, igerdan tteksen-d tijeǧǧigin d texlulin. Kra seg yemɣan ad ten-sewwent d tiremt n wass-nni, kra niḍen ḥeǧǧbent-d yis-sen tistan akken ur asent-ittruḥu ara uyefki. Igerdan, ad ṭṭfen tixlulin-nni i d-kksen ad selfen yis-sent i wallen-nsen imir ad as-inin:
Ur ttaḍnent wallen-nneɣ akken ttaḍnent texlulin n Nnbi. D tiṭ i kent-iwalan aseggas-a ara kent-iwalin qabel.
Mi ɛyan di tikli d ccnawi d unecreḥ ad qqimen ad ččen tiɣrifin-nni ay uwin yid-sen. Imir ad d-uɣalen s axxam.
Asewwi
ẓregTagella i d-ttagan medden (ama i yimekli, ama i yimensi) deg umenzu n tefsut temgarad si tembaḍt ɣer tayeḍ. Sewwayen-d tiɣrifin neɣ taḥlult n tbidest d uwren iwumi qqaren « tabazint » neɣ « tiẓemmi ». Sewwayen-d seksu s uderyis, am wakken i d-sewwayen daɣen acewwaḍ s uyefki. Acewwaḍ-agi s uyefki d tgella swayes sfilliten ad yimɣur uqḍar, yerna ad ifukti uyefki. Nezmer daɣen ad d-nebder « aɣrum bu-leḥwal » neɣ « bu-yisufar », ttarran-as daxel aṭas n yimɣan: lebṣel, ticcert, ifelfel, nneɛneɛ, felgu, timejja, zzeɛter...
Tira d temselɣa
ẓreg- Amagrad-agi yettugemred seg: Le Rituel Agraire n H. Genevois, FDB.