Mulud Mɛemmri, neɣ Mulud At Mɛemmer, d amaru, d amdan yefkan azal ameqqran i yedles d tutlayt Tamaziɣt, d netta d amezwaru iy yeslemden Tamaziɣt di tseddawit n Lezzayer.

Mulud Mɛemmri
Tameddurt
Talalit Tawrirt Mimun d At Yanni, 28 Duǧember 1917
Taɣlent Lezzayer
Lmut Ɛin Defla, 25 Fuṛaṛ 1989
Tamentilt n tmekkest mort accidentelle (fr) Suqel (laksida n webrid)
Tiɣri
Tutlayin Tafransist
Tutlayin timaziɣin
Amahil
Amahil amusnaw n leɛbad, amusnaw n tutlayin, amaru, amedyaz d ṭṭrejman
Imɛellmen École des hautes études en sciences sociales (fr) Suqel
Prizes
IMDb nm1216640

Dda Lmulud ilul ass 28 duǧember 1917 di Tewrirt Mimun deg Ayt Yanni di Tizi Wezzu. Yemmut ass 25 n furar 1989 di Ɛin n Defla deg webrid n tuɣalin-is si Merruk.

Tameddurt ẓreg

Mulud At Mɛammer yelmed, imi yella d ameẓyan, deg uɣerbaz n taddart-is. Deg 1928 yunag-d ɣer Lmerruk ɣef texxamt n unat-is deg Rbaṭ. Kkuẓ n yiseggasen sakkin yuɣal-d ɣer Lezzayer ad yekfa almad-ines deg uɣerbaz iwumi qqaren “Bugeaud” di teɣṛemt n Lezzayer; kra n yiseggasen sakkin, imi yekfa-d almad-is, yeǧǧa-d aneggaru-agi ɣef yewwin aɣerbaz nniḍen iwumi qqaren “Louis-le-Grand” di teɣṛemt n Paris i wakken ad yuɣal d aselmad.

Deg 1939 ikcem-d ɣef tzemmalt, asmi Ttrad n Ddunit II tebda-d, lameɛna yettwaserreḥ-d deg Tuber 1940: Lmulud Mɛemmri ikcem-d ɣef uɣiwen n tisekwla n uɣerbaz n temdint Lezzayer.

Deg 1942, sakkin agwad n Lmarikan ɣef Tafriqt n ugafa, Mɛemmri yettnuda ɣef tzemmalt i tikkelt tis snat; yezra igran n yimenɣi n Ṭṭelyan, Fransa, akked Lalman.

Di taggara n ttrad, 1945, yessewjed-d, deg Paris, ɣef tmenyugart n yiselmaden; sakkin ayagi yuɣal-d ɣer Lezzayer deg Ctember 1947. Yesselmad deg Lemdiya akked Ben-ɛaknun yerna yura-d adlis-is amezwaru, Tawrirt yettwattun ("La Colline oubliée") deg 1952.Lameɛna s ddaw n tiggermemt n temɛict deg Lezzayer yeǧǧa-d tamdint n Lezzayer deg 1957.

Seg 1957 armi 1962, Mulud At Mɛammer iɛac deg Lmerruk.

Deg 1962, armi terbeḥ azarug-ines, Mulud At Mɛammer ikcem-d ɣer Lezzayer. Seg 1965 armi 1972, yesselmed Tamaziɣt deg tesdawit n temdint n Lezzayer s ddaw n uferkaw n umezruy n yigduden; ayagi sakkin tagdelt n yislemaden n tmaziɣt deg 1962 ɣef ddemma n unabad n Lezzayer.

Mulud At Mɛammer yesselmed tamziɣt s ddaw tamagazt i iḥersen n tmsulta n sser n unabad n Lezzayer.

Deg 1969 Mɛemmri yesdukkel iḍrisen n umedyaz aqbayli Si Muḥend. 1969 armi 1980 yella d anemhal n yiferkawen n idelsen n yemdanen, amezruy atrar, akked amezruy n yigduden.

Deg 1980, sakkin tagdelt n usarag-is deg Tizi Uzzu ɣef tamedyazt taqdimt n wegdud aqbayli, bdan ccwal n Tafsut Tamaziɣt.

1982, ixleq-d deg Paris Tuddsa n Yislemaden & Tagmi n Tamaziɣt ("Centre d Etudes de Recherches Amazighes", CERAM), akked tasɣunt Awal. Deg 1988 Mulud Mɛemmri yettwaqbel am ṭṭbib s tamanegt deg tesdawit n la Sorbonne.

Mulud At Mɛammer yemmut deg wass n 26 di Furar 1989, lameɛna aḥric ameqran n medden sɛan ccek belli anabad Aɛrab n Lezzayer i t-yenɣan deg tmeddit-nni; ayagi merra d ayen i izemren ad d-ssefhem s tidet, akken ilaq, amxix-agi.

Mulud At Mɛammer yeǧǧa later d tikta meqren akter n uḥric ameqran n yimalwayen ayen llan deg umezruy n wegdud aqbayli; akter n Masensen, akter n Yugurten, akter n Lkahina, Mɛemmri yebda-d abrid i yettawin ɣer umneɛ n rruḥ n wegdud aqbayli, agdud-nneɣ.

Tanebdurt ẓreg

Tabṛatt i Muḥend Azwaw ff tmusni

I kečč a Muḥend Azwaw t-tezzyiwin-ik adlis-a, ad ak d-yefk yiwen wudem n tmusni, ad ak d-iqqim t-tagejdit, ad ak d-ittales ayen gan d wayen nnan imezwura inek. Mi ara t-walin medden ammar ad ilin wid ara d ak yinin:
- Tigi t-tiḥkayin n zikenni, t-timucuha n Teryel iyess ssedhuyen arrac, i wacu d aɣ nfaant tmucuha n zik, i nekwni s at-tura? Eǧǧ timucuha n zik i yat zik ;nekwni d arraw bbwassa, assa deg irgazen ulin s aggur rsen degs, assa deg isufag semliliyen tamurt ɣer tmurt illan ayda dɣat deg ya n tallit, assa deg yiwet takurt tezmer atzebbwa tamdint tameqqwrant deg gwesmenɣer n tiṭ.
In'asen:
- Tamusni tekka nnig teswiɛin. Ur ttitit ara ay imedhac d arrac issedhec uclawa, ismenyafen arelluc aberreqmuc i yiṭij ireqqen neɣ i wewreɣ yuli uɣebbar. ...

Imuhal ẓreg

Ungalen
  • La colline oubliée, Paris, Plon, 1952; 2ème édition, Paris, Union générale d’éditions – SNED, Coll. 10/18, 1978.
  • Le sommeil du juste, Paris, Plon, 1955 ; 2ème édition, Paris, Union générale d’éditions -SNED, Coll. 10/18, 1978.
  • L’opium et le bâton, Paris, Plon, 1965 ; 2ème édition, Paris, Union générale d’éditions – SNED, Coll.10/18, 1978.
  • La traversée, Paris, Plon, 1982, 2ème édition, Alger, Bouchène,
Tullizin
  • Ameur des Arcades et l’ordre, Paris, 1953, Plon, «La table ronde»
  • Le zèbre, preuves, Paris, n° 76, juin 1957, pp. 33-67
  • La Meute, Europe, Paris, n°567-568, juillet- août 1976, pp. 68-76.
  • L’Hibiscus, Montréal, 1985, Dérives n° 49, pp. 67-80.
  • Le désert atavique, Paris, 1981, Quotidien Le Monde du 16 août 1981.
  • Ténéré atavique, Paris, 1983, Revue Autrement, n°5.
  • Escales, Alger 1985, Révolution Africaine.
Amezgun
  • Le Foehn ou la preuve par neuf, Paris, Publisud, 1982, 2ème édition, Paris, pièce jouée à Alger en 1967.
  • Le Banquet, précédé d’un dossier, la mort absurde des Aztèques, Paris, librairie académique Perrin, 1973.
Tasekla
  • Les isefra de Si Mohand ou Mhand, textes berbères et traduction, Paris, Maspero, 1969.
  • Poèmes kabyles anciens, textes berbères et français, Paris, Maspero 1980.
  • L’Ahellil du Gourara, Paris, MSH, 1984.
  • Yenna-yas Ccix Muhand, Alger, Laphomic, 1989.
  • Machaho, contes berbères de Kabylie, Paris, Bordas, 1980.
Tutlayt / Tajerrumt d tasnawalt
  • Tajerrumt n tmaziɣt (tantala taqbaylit), Paris, Maspero, 1976.
  • Précis de grammaire berbère, Paris, Awal, 1988.
  • Lexique français-touareg, en collaboration avec J.M. Cortade, Paris, Arts et métiers graphiques, 1967.
  • Amawal tamazight- français et français tamaziɣt, Imedyazen, Paris, 1980.
  • Awal, cahiers d’études berbères, sous la direction de M. Mammeri, 1985-1989, Paris, Awal.

Ayen uran fell-as ẓreg

Idlisen ẓreg

  • Anthologie des écrivains maghrébins d’expression française, choix et présentation de J. Arnaud J. Déjeux, A. Kattibi, A. Roçth, Paris, Présence africaine, sous la direction d’A. Memmi, 2ème édition, 1965.
  • Anthologie Maghrébine, Centre pédagogique maghrébin, Paris, Hachette 1965.
  • Ben cheikh, J.E, Levi-Valensi, j., Diwan algérien, la poésie algérienne d’expression française de 1945 à 1965, Alger, SNED, 1967.
  • Déjeux, J., littérature maghrébine d’expression française, Canada, éditions Naaman, 2ème édition, 1978.
  • Khatibi, A., le roman maghrébin, essai, Paris, Maspero, 1968.
  • Fédération internationale des professeurs de français (FIPF), littérature de langue française hors de France, anthologie didactique, gembloux-Belgique, E.J.Duoulot, 1976.

Tisɣunin ẓreg

  • Cahiers algériens de littérature comparée, «l’itinéraire du héros dans l’œuvre, romanesque de M. Mammeri» M.S. Dembri, Alger, faculté des lettres et sciences humaines, 1968, numéro3 pp. 79-99.
  • Europe, littérature algérienne, Paris, Juillet- Août 1979, numéros 567-568.
  • La nouvelle critique, numéro spécial sur la littérature algérienne, Paris, janvier 1960, numéro 112.
  • Œuvres et critiques, La colline oubliée de M.Mammeri, un prix littéraire, une polémique politique, par J Déjeux, Paris.
  • Revue algérienne des lettres et des sciences humaines, «Querelle autour de La colline oubliée», par M.S Dembri, Alger, 1969, numero1, pp.166-174
  • Revue de l’Occident musulman, tradition et subversion dans œuvre de M. Mammeri, par A. Roche, Aix en Provence, 1976, numéro 22, pp.99-108.

Tidiwenniyin ẓreg

  • Alger républicain, Alger, 7 mai 1965, M. Mammeri : de La colline oubliée à l’Opium et le bâton.
  • An Nasr, Constantine, 4 et 11 mai 1968, «mon œuvre» par M. Mammeri.
  • Revue de l’éducation national (Maroc), «Quelques instants avec M. Mammeri», Rabat, Novembre-Décembre 1959, numéro 2.
  • Le jour, «entre M. Mammeri et M. Mazouni», Beyrouth, 3 et 27 juin 1966.
  • Dialogue M. Mammeri - P. Bourdieu sur la poésie kabyle, actes de la recherche en sciences sociales, n° 23 ; septembre 1978, Paris.
  • Entretien avec P. Bourdieu, du bon usage de l’ethnologie, Paris, 1985, Awal n°1, pp.7-29.
  • Entretien M. Mammeri J. Pellegri, Dunes international n°0, Alger, OREF, mars 1988.
  • Entretien avec M. Mammeri, portrait radiophonique, par M. Boisvert, Montréal, 1985, divers n° 49, pp.101-119.
  • Entretien avec T. Djaout, suivi d’une sottie en trois tableaux, édition Laphomic, Alger, 1987.

Glossaire:

Asarag = conference

idlesen n yemdanen = Anthropologie

amezruy n igduden = Ethnologie

amezruy atrar = Histoire moderne

Muqel Daɣen ẓreg

Tamselyut ẓreg