Tinariyin tiɛrabin d tinariyin i teldi Fransa mi tekcem ɣer Lezzayer deg 1830 syin deg akk tamazɣa ( lmagrib )  Tlul-d deg 1840 , iswi-ines d asdukel d usemlil n timmad n yimezdaɣ iɣelnawen s ddaw n yiwet  timmad "taɛrabt" kan .

Amezruy ẓreg

Ciṭ kan i ssnen yirumyen ɣef tmurt-agi i kecmen d yimezdaɣ-is . Tamussni-nsen n wajjed n yidles d tutlayt d igellil yernu nutni terra-ten tmara ad idiren yid-sen yal-as . Akk-agi id-lulent tnariyin tiɛrabin i yebɣan ad yegren assaɣ gar yimezdaɣ iɣelnawen d tmehla tarumit .

Deg useggas n 1833 yeɛreḍ uɣella Juchault de Lamoricière i ubrid amenzu deg ugezdu n Lezzayer , heyyan-d amek ara ilin-t tnariyin tiɛrabin sɣur tɣelfa s yiman-is . Seg yimiren d tasawet d winna i d assaɣ gar yimezdaɣ iɣelnawen d yinemhalen iserdasen irumyen  Ilaq ɣef yiweddamen deg-sent ad fken isallen ɣef rruḥ n yimezdaɣ ayen akk ilaqen ɣef tmehla n yiderman , ad tettwaxelleṣ tebzert , ad ssisehlen tifkin n yigran i yiherrasen , tallit n yimsulta d teɣdemt .

Tinariyin agi s akk iswiren-is ttilint s ddaw n leɛnaya n umnakel aserdasi . Deg useggas n 1870 llant 50 n tnariyin deg-sent amaray aɛrab Xuǧa d umaray arumi , aterjman , ifesyanen d umejjay , d Isbayḥiyen i yeṭṭfen akk ayen yeɛnan laman . Sɛan ixedddamen  deg tnariyin-a leɛnaya n ṣṣeḥ yugaren tin i asen-yettunefkan d ayen id-yuwin kra n tuffɣiwin i ubrid , kra n yifesyanen rran iman-nsen d ibabaten imi tinariyin uɣalen-t sɛant azref ad ad gen ad smehlen takebbanit .

Yemɣer , yiswi-nsen , ssarmen ad izmiren ad kecmen ɣer daxel n tmetti s lemɛawna n leqdic uffir . Akken ad iǧhiden yijga n ucengu ilaq ad msawalen d ugdud aɣelnaw yernu ad isinen tiliwa iseg id-ttekka tsertit . D tamsalt n tmehla meqqren i ǧǧan yiterkiyen i yiderman .

Deg tnariyin tiɛrabin , xedmen azal n 150 ɣer 200 n yisefyanen d inẓrfuyen d yijemmaɛen n tebzert . Kra ttwalin belli ttwaceyyɛen-d i nnfeɛ n tɣerma , akken ad ssufɣen imezdaɣ iɣelnawen ɣer tafat , ɣef waya aṭs yid-sen llan ttefɣen-d mgal timerniwt n umḍan n yiherrasen deg Lezzayer .

Akk-ass yella yettbadda-d uɣbel n yigran d wakal . Deg useggas n 1845 , bdan ssenqasen i yigduden yettinigen yebɣan ad yaɣen akal amḍan n yigran ara sen-yettunefken . Tasertit n ujmaɛ tekkes-asen i yinselmen akk akal yelhan tefka-t i yiherrasen id-yusan seg Turuft s ddaw  n leɛnaya n udabu afransis .

Tanmegla tuli gar inariyin tiɛrabin d yiherrasen id-yunagen seg Turuft armi d amekud wis II  . Tamendawt n tagduda tis snat teqqar-d Lezzayer d aḥric ur nettwafreq ɣef Fransa , yerra  Napoléon III iman-is d imceyyeɛ (nnbi ) n " waɣlan aɛrab " , amas-is d Dimecq , ilaq-as ad-ibedd mgal umankud aɛutmani .

Annecta yessenqes deg laman i llan ttaken-t yiherrasen i tnariyin tiɛrabin d ayen i yerran Napoléon III ad yini : " ilaq ad nesseḥbiber ɣef yiherrasen n Turuft mačči ɣef yimezdaɣ iɣelnawen "  

Mi yeɣli umenkud wis sin deg nnfaq n 1870 , tekfa tsertit taɛrabt : ciṭ ciṭ bdan la ɣellqent tnariyin tiɛrabin , ta deffir tayeḍ  Deg tmehla n ufraq n wakal , tuɣal-d tsertit -nni n ujmaɛ n yinselmen ɣer leqdic . Ɣas akken ɛawdent tnariyin tiɛrabin talalit deg yimenɣi ɣef timunent n Lezzayer deg 1955 maca s ddaw n yisem n Tgezmi Tanmehlant Yemmuzgen " Section administrative spécialisée " ( SAS ) .

Tamussni id-wwi Fransa seg tnariyin tiɛrabin di Lezzayer tessexdem-itt deg " Leqdic ɣef yimezdaɣ iɣelnawen " deg Lmerruk .