At Betrun (s Tafrensist: Aït Betroun neɣ Aït Bethroun, sTaɛrabt: بني بترون) d taqbilt tamaziɣt taqbaylit n zik i gesɛan ukuz (4) n leɛrac : At Yenni, At Wasif, At Budrar (Ibudraren) d Wat Bu Ɛekkac (anẓul n taɣiwant n At Wasif)[1].

Taqacuct n Taletat di Ǧerǧer, ɛerc n At Wasif.

At Betrun kecmen di taqbilt n Yigawawen, zgan-d deg unẓul agmuḍan n twilayt n Tizi Wezzu di Tamurt n Leqbayel, Lezzayer. Nutni d inaragen n At Mengellet deg ugmuḍ, n At Iraten deg ugafa, n At Sedqa deg utaram, ak n Yimceddalen deg unẓul.

Ɣef leḥsab n Charles Devaux, ssawalen i yiman-sen « wul n yigawawen », qesḥen deg unni n leqwanen nsen.[1] Taqbilt n At Betrun tettwasen s tamguri (ibeckiḍen, tikubiwin...) d tinḍi ines (timeɣwanin). Ɣur At Budrar, At Wasif, ladɣa At Yenni, llan aṭas n yimziren i lhan, tiḍni nsen taneblalt.[2] At Betrun ttwasnen daɣen s tasekkakt di lweqt n Yiɛutmaniyen[1]. Tamugri nsen nettat i meqren uk seg Yizwawen.

Tasnettit ẓreg

 
Ǧerǧer seg At Yenni.

At Betrun meɛnas « arraw n Betrun », At Yenni meɛnas « arraw n Yenni ». Anezwar Amaziɣ « Aït » meɛnas « arraw n — », ittwaxdam i tayvawt, maca yezmer ad yili meɛnas « widak n — » neɣ « medden n — »[3], am di At Wasif, meɛnas « medden/widak n tasift », At Boudrar, meɛnas « medden/widak n wedrar »[4]. Anmezruy ineslem, Ibn Xeldun, ibder At Betrun s tutlayt taɛrabt am akka : Béni-Itroun[5].

Iẓuran ẓreg

Ɣef leḥsab n unmezruy ineslem n lqern 14, Ibn Xeldun, At Betrun d yiwet n taqbilt ittwasnen seg Yigawawen gar aṭas n tiqbilin niḍen,[5] Izwawen llan zedɣen di Tamurt n Leqbayel (si Bgayet almi d Delles) kecmen di taqbilt Tamaziɣt n Yikutamen[6] i gellan iserdasen n Yifaṭimiyen Iciɛiyen. Aywiẓri andalusi, Ibn Ḥazm, atah yid-s[6]. Maca Ibn Xeldun yenna-d belli iywiẓriyen Imaziɣen s yiman-sen qqaren-d belli Izwawen d Iznaten, arraw n Semgan, mmis n Yaḥya (Yedder), mmis n Dari, mmis n Zeddjîk (neɣ Zahhîk), mmis n Medracen[6], ajaddiw n Yimaziɣen n wegraw n Botr, wegraw niḍen ism-is Baranis, anda ikecmen Iẓnagen d Yikutamen. Tisrsit n Ibn Xeldun d Ibn Hazm ttbanen-d d tidett, xas yenna-d belli Izwawen s yiman-sen qqaren-d belli ttemyilin ar Iznaten s yidammen[6]. Neẓra belli aẓar n At Betrun d Amaziɣ, maca ur neẓri ara ma nutni d Iznaten neɣ d Ikutamen.

Ɣef leḥsab tansayt tatlayt, At Yenni d Wat Wasif sɛan ajaddiw yiwen ism-is Ɛiṣam. Ɛiṣam yella yesɛa sin n warrac : Yenni, ajaddiw n At Yenni, ak d Wasif, ajaddiw n At Wasif[7].

Amezruy ẓreg

Uqbel Iɛutmaniyen ẓreg

Abdar amezray aqdim uk n Wat Betrun yusa-d si lqern 14 sɣur Ibn Xeldun, deg adlis ines, Amezruy n Yimaziɣen. Ibn Xeldun yenna-d :

Assagi, leɛrac n Yizwawen izriren d At Yeǧǧer, At Mangellat, At Itroun, At Yenni, At Bu Ɣerdan, At Itturaɣ, At Bu Yusef, At Cɛayeb, At Ɛisi, At Sadqa, At Ɣebri ak d Igectulen[5].

Maca ism inna d aqdim. Yism n Ibn Xeldun i Wat Betrun, Beni-Itroun yella di Spenyul, swaswa di Tigzirin n Balyar[8]. Lxilafa n Cordoba staɛmren tigzirin nni di lqern wis 10 s yigen yella degs Imaziɣen[9], yerna Imaziɣen am Imrabḍen ak d Imweḥdiyen rnan staɛmrentt snat n tikkal (di 1106 d 1203)[8].

Références ẓreg

  1. 1,0 1,1 et 1,2 J. Vilbort. En Kabylie: voyage d'une parisienne au Djurjura (in Français and ). Paris: Charpentier. p. 134.CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  2. C. Agabi et C. Hincker. « Forgerons », dans Encyclopédie berbère, 19 | p. 2889-2897 (in Français and ).CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  3. S. Chaker. « Aït (enfant de) », dans Encyclopédie berbère, 3 | 383-384 (in Français and ).CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  4. Mme. Houria Abdennebi. Mémoire de magister en langue et culture Amazigh (PDF) (in Français and ). p. 18. line feed character in |title= at position 20 (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  5. 5,0 5,1 et 5,2 Mme. Houria Abdennebi. Mémoire de magister en langue et culture Amazigh (PDF) (in Français and ). p. 18. line feed character in |title= at position 20 (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  6. 6,0 6,1 6,2 et 6,3 Ibn Khaloun. Histoire des berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique septentrionale, Volume 1 (in Français and ). Paris: Imprimerie du gouvernement. p. 255.CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  7. Francis Drouet. Grande Kabylie - Les Beni Yenni (in Français and ). Rouen. p. 27.CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  8. 8,0 et 8,1 M. Barceló. « Baléares  », dans Encyclopédie berbère, 9 | 1318-1322 (in Français and ).CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  9. J. Bosch-Vilà. « Andalus  », dans Encyclopédie berbère, 5 | 641-647 (in Francais).CS1 maint: unrecognized language (link)