Tangeluft n Wat Yiraten neɣ tuffɣa taɛutmanit mgal Wat Yiraten, d tanegluft id-yeḍran deg useggas n 1754 gar yiderman n Wat Yiraten d yizwawen yedduklen d yiserdasen n ugezdu aɛutmani alemmas d winn n Lezzayer tamanaɣt yettabaɛen iterkiyen d wid yeddan yid-sen. Yexdem lbay n ugezdu atiṭri (alemmas) Muḥemmed U Ɛli iwumi qqaren Ddebbaḥ nnfaq ɣef Wat Yiraten imi yexṣer imenɣi-ines mgal lɛerc azwawi n Wat Betrun deg yiseggasen n 1746-7 deg uɛraḍ-is ad yessewseɛ timnaḍin n ugezdu-ines daɣen mi yeɣli di ṭṭrad n lɛerc n Wat ǧennad di Swaḥel n tmurt n Leqbayel deg 1752-3. At Yiraten i yellan s ddaw n ufus n uɣella-nsen Ṣeddiq Waɛrab, ɛawnen-ten-id leɛruc n Wat Betrun d Wat Mangellet i yrebḥen iterkiyen yakan, tanegluft tfukk s lexṣara tameqqrant ɣêr tama taṭerkit qqimen leɛruc n Leqbayel akken llan zik.

Akenyal n yizwawen

Timental ẓreg

Imenɣi gar yiterkiyen d yiqbayliyen ẓreg

 
Akenyal n yiterkiyen n Lezzayer

Muḥemmed, lbay n tiṭri send ad yebdu leqdic-is aɛsekri mgal leɛruc iqbayliyen deg ttnaṣfa n tasut tis mraw d ṣa, yuɣ yelli-s n uɣella Si Ɛmer U Bextuc, yelli-s n twacult n Wat Bextuc i asen-yettilin i twacult n At Uqaḍi, iwakken ad ten-id yeḍmen ɣur-s yernu iuwakken ad qqimen Wat Yiraten d Wat Frawsen di talwit yid-sen.

Lbay yelḥeq ad yessewseɛ acḥal d abrid deg tmurt n Leqbayel armi yuweḍ ɣer Wat Betrun i yellan d izwawen n Ǧerǧer, maca ur sleḥqen ara ad rebḥen dagi d izwawen iten-yernan.

 
Taferkit ideg yettwakkes lwert i tewliyett deg tmurt n Leqbayel.

Aseggas ardekkal rrbeḥ n yizwawen magal yiterkiyen, rnan wat Yiraten ɣer Suff d yiwet n tdukkli mgal yiɛutmaniyin, nnejmaɛen deg Taddart n Tizra n Ugemmun ideg kksen lwert i tmeṭṭut i wakken kan ad ddun di nneqma i yimussnawen n usɣan ineslem yettabaɛen agezdu n Lezzayer neɣ tamnaḍt n Bgayet, leqrar-a tebɛen-t Wat Betrun d Wat Wasif d Wat Frawsen qabel-nni deg 1752-3, ma d At Bextuc ḥala abeddi mgal tterk i yellan gar yifassen-nsen.

Iflisen n Lebḥar d Wat Jennad xedmen tagrawla ɣer tama n Wat Frawsen, ḥebsen iserdasen n Lbay sseɣlin-t dinna suffɣen-t seg tmurt-nsen, aseggas umbeɛd mi iwala annecta yuɣal-d s umḍan meqqren n yiserdasen, At Jennad mi walan aɣa faqen belli ulac d acu ara rebbḥen seg umennuɣ dɣa ḍemnen-as i Lbay adqqimen kan mebla anekcum di ṭṭrad d nnfaq.

Cwiṭ kan s deffir ṭmana n Wat Jzennad belli ad qqimen berra n yimenɣi deg 1753-4, yerra-d Lbay gar wallen-is tamnaḍt n Wat Yiraten i yellan d leɛec ijemmɛen semmus n yiderman: Irǧen, At Kerma (Tizi Raced, Iɛezzuzen, Agni Uǧilban), At Usemmar, At Umalu, At Aggwaca.

Tidyanin ẓreg

Tanegluft ẓreg

deg 1753-4 yegmen Lbay Muḥemmed ad yekcem ɣer Wat Yiraten yellan di tlemmast n tmurt n Leqbayel. At Yiraten ǧehden sɛan azal n 4800 n temkeḥlin assmi d-tekcem Fransa, azal n 19,498 n yimezdaɣ deg 1862 d ayen iten-yerran d lɛerc wis sin di temɣer s deffir n lɛerc n Wat Betrun n Zwawa, inurag-nsen n Unẓul

 
Lǧameɛ n Tala Ɛmara

Lbey yella yesɛa aṭas n yiserdasen d waṭas n leslaḥ amaynut, yefreq iserdasen-is d seddis n yiḥricen, Iɛemrawen akken ad ṭfen tiɣilt . Tayeffust akken ad teɣḍel Tizi Raced, tazelmaḍt akked ad teɣḍel Tala Ɛmara, i yettekkan i sin ɣer Wat Kerma. Kraḍ nni id-yegggran ad ṭṭfen-t tamnaḍt gar-asen, aḥric i yeṭṭef lbay s yiman-is yuli ɣer Ugin n Uǧilban, d taddart yesɛan azal ɣer Wat Umalu, adrum yellan ɣer utaram n Lɛerc. aɣella ccix Waɛrab iḥeffez iserdasen-is akked ad nnaɣen ula d nutni, inurag-nsen seg Yizwawzen n Wat Betrun d Wat Mengellet usan-d ula d nutni ad nnaɣen mgal yiserdaszen n Lbay.

 
Asifd n Sibaw

Kraḍ n trebbaɛ uwdent ɣer Yiɣil n Yefri, ma d tin n Lbey teqqim kan deg Ugin Uǧelban, maca dinna i ḥebsen yiterkiyen deg unnerni ɣer sdat. Deg later n Wat Yiraten, teqqar belli tarbaɛt n lbay tella tesɛa seddin n watmaten seg Lezzayer tamanaɣt, semmus deg-sen ttwanɣanwis seddis yella daqerru n terbaɛt. Ma d lbey tḥuza-t terṣast deg uɛrur yemmut yis. Mi yemmut, uɣalen yiterkiyen ɣer yixxamen-nsen. Nnejmaɛen di tzemmalt n Tala Ɛetman deg tama tayeffust n usif n Sibaw, i yettabaɛen iɛemrawen n ufella yeddan d yiɛutmaniyen.

Iqbayliyen tebɛen isersdasen armi d Quṛṣu deg Bumerdas, sinna meḍlen lbay gan-as taqubbet, yal yiwen yennejmaɛ yekfa nnfaq s lexṣara n yiɛtmaniyen.

Igemmaḍ ẓreg

Ardekal tnegluft n Wat Yiraten, tkemmel tegrawla ladɣa ɣer Yiflisen Umlelli, Gectula, At Sedka, hudden lberǧ n Buɣni nɣan bab-is, rnan ugin ad xellṣ)en i yiterkiyen deg 1767 xedmen snat n tneglufin rebḥen-tent i snat.